تابلو شام آخر – آشنایی با راز و رمز های تابلو شام آخر از داوینچی

تابلوی شام آخر یکی از مشهورترین نقاشی های لئوناردو داوینچی نقاش، مهندس و معمار ایتالیایی است که در بسیاری از هنرهای زمان خودش سرآمد بود و آثار ماندگاری به جا گذاشت. شام آخر اثر بسیار ارزشمندی است و علاوه بر اینکه صحنه ای تاریخی را به تصویر کشیده شاهکار نقاشی هم به شمار می رود و جزئیات زیادی دارد. اگر چه همه ما با تابلوی شام آخر آشنایی نسبی داریم اما خیلی از ما اطلاعات دقیقی در موردش نداریم. در این مطلب درمورد این تابلو بیشتر می گوییم با ما همراه شوید:

آشنایی اولیه با تابلوی شام آخر

تابلوی شام آخر نقاشی دیواری و اثر هنرمند ایتالیایی لئوناردو داوینچی است. مراسم شام آخر که روی دیوار به تصویر کشیده شده سالن غذاخوری کلیسای سانتاماریا دله گرازی میلان را نشان می‌دهد.
به نظر می رسد داوینچی کشیدن تابلو را حدود سال های ۱۴۹۵-۹۶ شروع کرده و این نقاشی بخشی از طرح بازسازی کلیسا به حمایت و درخواست لودوویکو اسفورزا دوک میلان بوده است.
تابلوی شام آخر منظره شام آخر عیسی مسیح با حواریونش را به تصویر می کشد. همانطور که در انجیل یوحنا گفته شده این تابلو نشان دهنده لحظه ای است که عیسی مسیح به حواریونش اعلام کرد یکی از آن ها به او خیانت می کند.

تزیین مقبره خانوادگی با تابلوی شام آخر

ابعاد تابلوی شام آخر ۴۶۰ سانتی متر در ۸۸۰ سانتیمتر است و دیوار انتهایی سالن غذاخوری صومه سانتا ماریا در میلان ایتالیا را می پوشاند. مدل اتاق ناهار خوری که لئوناردو داوینچی به تصویر کشیده طبق سنت سبک ناهارخوری صومعه ها بود البته زمانی که داوینچی این نقاشی را می کشید این اتاق در واقع ناهار خوری نبود. ساختمان اصلی کلیسا سال ۱۴۹۸ تکمیل شد. حامی داوینچی دوک میلان اسفورزا تصمیم گرفت این کلیسا تبدیل به مقبره خانوادگی شود و بنابراین تغییراتی در آن انجام شد. این تابلو به سفارش دوک جهت پوشاندن دیوار مقبره به کار رفت. سقف این سالن هم با نشان های اسفورزا مزین شده است.

هرگز نقاش ها را تهدید نکنید

داوینچی بین سال های ۱۴۹۵ تا ۱۴۹۸ روی نقاشی کار کرد اما نه به صورت پیوسته. تاریخ دقیق شروع نقاشی مشخص نیست و اسناد آرشیو این دوره از بین رفته اند. سندی که در سال ۱۴۹۷ ثبت شده نشان می دهد در این سال نقاشی تقریبا تمام شده بوده است.
در روایتی گفته شده مسئول صومعه به داوینچی بابت تأخیر تحویل نقاشی شکایت کرده و داوینچی را عصبانی کرده است. داوینچی در جواب نوشته درگیر پیدا کردن چهره شرورانه مناسب برای یهودا است و اگر نتواند صورتی را که مدنظر دارد پیدا کند از ویژگی های صورت مسئول صومعه استفاده می کند.
همچنین جیان پائولو لوماتزو در سال ۱۵۵۷ نوشته است دوست داوینچی به او توصیه کرده است صورت مسیح را ناتمام بگذارد چون «تصویر چهره ای دوست داشتنی تر یا آرام تر از آنچه در نقاشی های یعقوب بزرگ یا یعقوب کوچک در همین نقاشی آمده ممکن نیست» و ظاهرا داوینچی به این توصیه عمل کرده است.

ابزار داوینچی حین کشیدن شام آخر

لئوناردو به عنوان نقاش رنگ و روغن را ترجیح می داد چون این ابزار به هنرمند اجازه می دهد آرام کار کند و تغییرات مد نظرش را به آسانی اعمال کند. همچنین داوینچی دنبال نشان دادن شدت نور و درخشندگی و سایه در نقاشی بود که نقاشی دیواری این امکان را به او داد.

معرفی حاضران تابلو و عیسی مسیح

شام آخر نشان دهنده واکنش هر یک از حواریون است وقتی حضرت عیسی به این خبر اشاره می کند که در میانشان خائنی وجود دارد. هریک از حواریون واکنش متفاوتی دارند که دامنه گسترده ای از احساسات از خشم تا حیرت را نشان می دهد. به کمک کپی آبرنگی امضا نشده ای که در میانه قرن شانزدهم پیدا شد هر کدام از حواریون به نام خود شناخته شدند. تا قبل از آن فقط یهودا، پطر، یوحنا و مسیح شناسایی شده بودند. حواریون از چپ به راست و در گروه های سه نفره به این ترتیب نشسته اند:
بارتولومئو یا ناتانائیل، یعقوب پسر حلفا و آندریاس گروهی سه نفره را تشکیل می دهند که هر سه حیرت کرده اند.
یهودای اسخریوطی، پطر و یوحنا گروه سه نفره دیگری را تشکیل می دهند. یهودا لباسی به رنگ های قرمز، آبی و سبز پوشیده و در سایه است و با توجه به آشکار شدن نقشه اش عقب رفته و مبهوت است. کیسه کوچکی هم در دست دارد که شاید نشانگر نقره ای است که در ازای خیانت به مسیح به او داده اند شاید هم اشاره ای به نقش او به عنوان خزانه دار باشد. همچنین او باعث افتادن نمکدان شده است که شاید مربوط به این عبارت شرقی «نمک‌نشناسی» باشد. یهودا تنها کسی است که آرنجش را روی میز گذاشته و سرش از نظر عمودی پایین ترین در نقاشی است. پطر عصبانی است و چاقویی در دست دارد که احتمالا نشان دهنده واکنش خشمگینش حین دستگیری مسیح است. پطر به جلو خم شده و دست روی شانه یوحنا گذاشته که به «شاگرد محبوب» بودنش اشاره دارد و می خواهد از مسیح بپرسد چه کسی به او خیانت کرده است. جوان ترین حواری یوحنا انگار غش کرده و به طرف پطر خم شده است. نفر بعدی و در وسط میز مسیح است که بعد از بررسی حواریون بیشتر در موردش صحبت می کنیم.
توما، یعقوب پسر زبدی و فیلیپ گروه بعدی را تشکیل می دهند. توما به طرز واضحی ناراحت است و انگشت اشاره ای که بالا برده نشان دهنده شک او به قیامت است. یعقوب با بازوانی که به هوا رفته شوکه به نظر می رسد و گویی از فیلیپ توضیح می خواهد.
متی، تادئوس و شمعون آخرین گروه سه نفره هستند. تادئوس و متی به سمت شمعون برگشته اند شاید برای اینکه بفهمند او جوابی برای سؤالات شان دارد یا نه.
مسیح تابلوی شام آخر چهره ای که همه چشم ها را به خود می خواند
مطالعه ای که به احتمال زیاد از پطر مقدس یکی از حواریون درمورد این تابلو صورت گرفته است نشان می دهد داوینچی همه را در یک طرف میز نشانده تا پشت کسی به ناظران نباشد. در تصاویر قبلی یهودا را تنها یا در طرف دیگر میز می کشیدند یا دور سر همه حواریون جز یهودا هاله ای نور قرار می دادند. اما لئوناردو یهودا را طوری کشیده که به سمت سایه خم شده است. مسیح پیش بینی می کند خیانتکار بخواهد نان را همزمان با او بردارد. بنابراین به توما و یعقوب در چپش اشاره می کند که آنها با وحشت واکنش نشان می دهند و یهودا که درگیر صحبت یوحنا و پطر به سمت تکه نانی می رود که متوجه نشده مسیج هم دستش را به طرفش دراز کرده. زاویه ها و نورپردازی توجه ما را به حضرت عیسی جلب می کند و شاهکار پرسپکتیو داوینچی تمام توجه ها را به صورت مسیح، بازوی چپش و نان جلب می کند.

مردم عادی منبع الهام داوینچی

داوینچی برای کشیدن چهره ها در نقاشی هایش از مردم میلان الهام می گرفت. برای کشیدن چهره یهودا هم تهدیدش را عملی کرد و از چهره مسئول کلیسا که داوینچی را به تنبلی متهم کرده بود استفاده کرد. بعد از اتمام نقاشی دوست داوینچی لوکا پاچیولی ریاضیدان نقاشی را «سمبلی از اشتیاق زیاد انسان برای نجات» خواند.

کپی های مهم تابلوی شام آخر

دو نسخه اولیه از تابلوی شام آخر وجود دارد که به نظر می رسد دستیارهای داوینچی آن ها را کشیده اند و تقریبا اندازه اثر اصلی هستند و با جزئیات زیاد سالم مانده اند. یکی از این کپی ها در آکادمی سلطنتی هنر در لندن و دیگری در کلیسای سنت آمبروگیو در سوئیس نصب شده است. همچنین کپی سومی هم وجود دارد که آندریا سولاری حدود سال ۱۵۲۰ آن را کشیده در موزه لئوناردو داویچی بلژیک به نمایش درآمده است.

آسیب ها به نقاشی و ترمیم

با توجه به روش های استفاده شده در کشیدن نقاشی، عوامل محیطی و آسیب های آگاهانه، نقاشی اصلی آسیب دیده و امروز قسمت کوچکی از آن به طور کامل سالم مانده. البته تلاش های متعددی برای ترمیم نقاشی انجام شده که آخرین آن در سال ۱۹۹۹ اتفاق افتاد.
این اثر از همان ابتدا تا کنون در معرض آسیب های متعددی بوده است چون اسفروزا دستور ساخت سریع کلیسا را داده بود بعضی از دیوارها هنوز رطوبت داشتند و همین موجبات آسیب اولیه را به نقاشی زد. در گزارش هایی که از سال های بعدی نقاشی به دست آمده بسیاری آن را بی رنگ و رو و پر از لکه خوانده اند. در سال ۱۷۶۸ پرده ای جلوی نقاشی نصب شد تا آسیب ها را کاهش دهد اما در عوض آسیب بیشتری به نقاشی زد و با هر تکان پرده قسمتی از رنگ پوسته پوسته و کنده می شد. سپاه ضد روحانیت انقلاب فرانسه گروه دیگری بودند که به نقاشی آسیب زدند و سعی کردند چشم های حواریون را از جا بیرون بیاورند. سیل سال ۱۸۰۰ عامل دخیل دیگری در خراب شدن نقاشی بود.
برای مرمت هم تلاش های زیادی صورت گرفت که یکی از جدی ترین ها در سال های اخیر اتفاق افتاد و  ۲۱ سال طول کشید و بالاخره در سال ۱۹۹۹ تمام شد.

شام آخر یک منبع الهام

تابلوی شام آخر که شاهکاری در نقاشی است به جز نقاش ها و هنرمندان منبع الهام در ادبیات و سینما هم بوده و آثار زیادی وجود دارند که به این نقاشی اشاره کرده اند یا از آن برای پیرنگ داستان استفاده کرده اند.